معرفی کتاب

فردوسی را بی‌تردید می‌توان بزرگ‌ترین حماسه‌سرای ایرانی دانست. تسلط او در آرایش صحنه‌ها، گزینش واژه‌ها، ترکیب استادانۀ اجزای جمله و ارائۀ تصاویر متناسب با موضوع و صور حسی خیال ـ که اغلب از عناصر مادی و ملموس ترکیب شده است و عناصر انتزاعی و قراردادی در آن جایی ندارد ـ در حدی است که با دیگر استادان این شیوه قابل قیاس نیست و توانایی و چیره‌دستی او در زندگی‌بخشیدن به قهرمانان اسطوره‌ای و افسانه‌ای و دقیق‌شدن در زوایای زندگی روحی آنان شگفت‌آور است.

بیشتر شاهنامه به اسطوره‌ها و افسانه‌ها و قصه‌های باستان این سرزمین اختصاص دارد. بخش‌های کهن شاهنامه تا آغاز روزگار اشکانیان و به ویژه نام‌های شاهان و شاهزادگان و سرداران و پهلوانان اسطوره‌ای در کهن‌ترین آثار مکتوب ایران و هند ـ اوستا و ریگ ودا ـ آمده است و نشان از اشتراک فرهنگ و تمدن این دو بخش مهم و بزرگ آسیایی دارد و از این دیدگاه آینۀ مقرون به صحت تاریخ اندیشگی و معتقدات و باورها و آداب و رسوم و در یک کلام فرهنگ اقوام آریایی است.

در شاهنامه بیش از شصت قصه و افسانۀ مستقل وجود دارد که این قصه‌ها گاه دوازده بیت و گاهی بیش از هزار بیت است. فردوسی قصه‌ها و افسانه‌های شاهنامه را با نهایت دقت به نظم درآورده و سعی داشته است در بازسازی‌ها، چیزی از اصل آنها نکاهد. این قصه‌ها و افسانه‌ها عمدتاً شرح جنگ‌های ایرانیان با اقوام تورانی است که رستم زال قهرمان آنهاست. البته در این موضوع قصه‌ها و افسانه‌های کوچک و بزرگ بسیاری در سیستان و خراسان زبان به زبان می‌گشته که فردوسی برخی از آنها را به نظم درآورده و از برخی دیگر صرف‌نظر کرده است.

در این کتاب نویسنده چارچوبی روان‌تر از آنچه دربارۀ شاهنامه رواج داشته را برگزیده تا خواننده بی‌مقدمه و یک‌باره با حجم عظیمی از لغات مشکل و تعبیرات حماسی، قصوی، عرفانی و اخلاقی و ... در شاهنامه روبرو نشود. بنابراین کوشیده از حوادث فرعی و ذکر جزئیات جنگ‌ها و انواع ابزار جنگجویان و نام شخصیت‌ها و پهلوانان کم‌اثر صرف نظر کند تا خواننده نخست با خط روایی و فراز و نشیب‌های قصه‌ها روبرو شود و پس از آن به اصل اثر رجوع کند. در پایان برخی قصه‌ها تحت عنوان «گریزی به افکار ...» آمده که گریزی است به افکار پریشان یا بسامان برخی از شخصیت‌های شاهنامه. در پایان نیز فهرست اسامی و مشخصات کتاب‌های مورد استفادۀ نویسنده ذکر شده است.

فهرست مطالب کتاب:

ذکر چند نکته ضروری

یک گفتار

اندکی شرح احوال فردوسی

ویژگی‌های عمده شاهنامه

سی سال پادشاهی کیومرث

چهل سال پادشاهی هوشنگ

سی سال پادشاهی طهمورث

هفتصد سال پادشاهی جمشید جم

هزار سال پادشاهی ضحاک

پانصد سال پادشاهی فریدون

یکصدوبیست سال پادشاهی منوچهر

قصۀ عشق زال و رودابه

قصۀ زادن رستم و نقش سیمرغ

قصۀ رخنۀ رستم به قلعۀ کوه سفید

پادشاهی نوذر هفت سال بود

پادشاهی زوطهماسب پنج سال بود

پادشاهی گرماسب نه سال بود

پادشاهی کیقباد صد سال بود

پادشاهی کیکاووس صدوبیست سال بود

قصۀ هفت‌خان رستم

قصۀ جنگ هاماوران

قصۀ رفتن کیکاووس به آسمان

قصۀ جنگ هفت گردان یا هفت دلاور

قصۀ رستم و سهراب

قصۀ سیاوش و سودابه

قصۀ پناهندگی سیاوش به توران تا سوگ او

قصۀ طغیان رستم پس از مرگ سیاوش

قصۀ یافتن کیخسرو در توران

شصت سال پادشاهی کیخسرو

قصه کشته شدن فرود، برادر ناتنی سیاوش

قصۀ خونخواهی ایرانیان بابت قتل سیاوش

قصۀ رستم و اکوان دیو

قصۀ بیژن و منیژه

قصۀ یازده یا دوازده رخ

ترتیب نبردها و نام پهلوانان

قصۀ جنگ بزرگ کیخسرو با افراسیاب

قصۀ مرگ کیخسرو

بیست سال پادشاهی لهراسب

صدوبیست سال پادشاهی گشتاسب

قصۀ هفت‌خان اسفندیار

قصۀ تسخیر رویین‌دژ توسط اسفندیار

قصۀ رزم رستم و اسفندیار

قصۀ رستم و شغاد

نودونه سال پادشاهی بهمن

سی‌ودو سال پادشاهی همای (چهرزاد)